Het is bijna een eeuw geleden dat robots hun intrede in de wereld deden. In 1920 verschenen ze voor het eerst in het theaterstuk R.U.R (Rossum’s Universal Robots) van de Tsjechische schrijver Karel Čapek. Het woord robot leidde hij af van het Tsjechische robota: de verplichte arbeid van horigen voor de landeigenaar ten tijde van het feodalisme.

Het verhaal speelt zich af op de fabrieksgronden van Rossum’s Universal Robots, een bedrijf dat kunstmatige mensachtigen produceert om te dienen als spotgoedkope arbeidskrachten. Het is de droom van R.U.R.s algemeen directeur Harry Domin om met zijn robots de mens te bevrijden van de ‘vernederende en verschrikkelijke arbeid’ waartoe hij altijd veroordeeld is geweest.

Het mocht niet zo zijn.

Arbeiders aller landen komen in opstand omdat ze hun banen verliezen. De heersende klasse bewapent de robots om het verzet neer te slaan. Maar de robots maken geen onderscheid tussen arbeiders en fabrieksdirecteuren. Vol overgave kwijten ze zich aan de taak de hele mensheid uit te roeien.

Nu, bijna honderd jaar later, wordt Čapeks visie op kunstmatige arbeidskrachten realiteit. Onderzoekers van de Oxford Universiteit concludeerden dat 47% van de hedendaagse arbeidsplaatsen het risico loopt te worden vervangen door computers en robots. Het is moeilijk te voorspellen of die werkgelegenheid zal worden vervangen door nieuwe banen of dat het tijdperk van de arbeidsvrije mens in aantocht is.

In dat laatste geval kan de huidige manier waarop welvaart verdeeld wordt geen stand houden. Immers, nu delen werknemers mee in de vruchten van het productieproces door middel van loon. Als werknemers en masse worden weggeconcurreerd door technologie verliezen ze dat aandeel maar ze zullen nog steeds moeten eten.

Het Oxford onderzoek heeft een discussie op gang gebracht over robotizering en werkgelegenheid. Niet zelden worden daarin alternatieve vormen van welvaartsverdeling aangedragen. Voorbeelden zijn het invoeren van het universeel basisinkomen of een belasting op robots. Dit zijn geen overbodige theoretische beschouwingen van werkschuwe hippies en anti-kapitalisten. Om de rest van Čapeks gedachte experiment geen realiteit te laten worden, zullen we nu moeten nadenken hoe we de maatschappij willen inrichten in het licht van de opkomst van de robot.

Beeld: Avariel Falcon, CC BY 2.0 licentie.